یکی از دلایل خرابی‌های زود هنگام اجزای مختلف ماشین، استفاده از روان کننده‌های نامرغوب است. یک روان کننده خوب باعث کارکرد بهتر تجهیزات خودرو می‌شود. روان کننده‌هایی که در خودرو استفاده می‌شوند، انواع مختلفی دارند و از نمونه‌های رایج آنها می‌توان به روغن موتور، روغن دنده، گریس بلبرینگ و چرخ شاسی اشاره کرد که در ادامه بیشتر با آنها آشنا می‌شویم.
روان کننده خودرو چیست؟
روان کننده خودرو یک ماده سیال است که وظیفه اصلی آن کاهش اصطکاک بین سطوح در حال تماس است. روان کننده علاوه بر اینکه اتلاف انرژی حاصل از اصطکاک را به حداقل می‌رساند، باعث خنک سازی و جلوگیری از خوردگی و زنگ‌زدگی قطعات فلزی ماشین و به طور کلی چالش‌هایی که یک ماشین در حین کار با آنها برخورد می‌کند می‌شود. به عنوان مثال، روغن موتور نوع خاصی از روان کننده است که برای عملکرد نرم‌تر موتور و کارکرد موثرتر آن ساخته شده است.
روان کننده از دو ماده تشکیل شده است:
- روغن‌های پایه
- مواد افزودنی
بیشترین حجم روان کننده را روغن‌های پایه تشکیل می‌دهند که می‌توانند از یک روغن معدنی یا یک روغن مصنوعی ساخته شوند. روغن پایه معدنی را می‌توان از فرآیند تقطیر در حین پالایش نفت خام به دست آورد. روغن‌های پایه مصنوعی هم با پالایش بیشتر روغن‌های پایه معدنی و از طریق یک سری فرآیندهای آزمایشگاهی ساخته می‌شوند.
مواد افزودنی هم که بین ۱۰ تا ۳۰ درصد از ترکیب روان کننده‌ها را تشکیل می‌دهند، باعث تقویت و افزودن خواص مطلوبی مثل کاهش اصطکاک، بهبود شاخص ویسکوزیته، مدیریت رسوبات و ... می‌شوند.
موارد استفاده از روان کننده‌ها
از روان کننده‌های مختلف برای روانکاری قسمت‌های مختلف خودرو استفاده می‌شود. مانند:
روغن موتور
روغن موتور برای استفاده در داخل موتور است. اگر این روغن کیفیت مناسبی داشته باشد موتور زنگ نمی‌زند و راندمان عملکرد سوخت بهبود پیدا می‌کند. همین عامل باعث می شود که عمر موتور به حداکثر برسد و آلایندگی خودرو کاهش پیدا کند.
نقش اصلی روغن موتور روانکاری قطعات متحرک موتور است. روغن باعث می‌شود این قطعات نرم‌تر و روان‌تر کار کنند و اصطکاک و سایش اجزای موتور به حداقل برسد. اصطکاک گرما تولید می‌کند. وقتی برخورد بین قطعات کمتر باشد، اجزای موتور گرم نمی‌شوند و فرسایش آنها هم کمتر خواهد شد. روغن موتور عملکرد موتور را بهتر کرده و با حذف ناخالصی‌ها به تمیز نگه داشتن آن کمک می‌کند. مواد افزودنی رایج موجود در روغن موتور عبارتند از:
مهارکننده‌های کف
برای جلوگیری از تشکیل کف و حباب در روغن.
بازدارنده‌های خوردگی
برای محافظت از قطعات فلزی در برابر زنگ زدگی به کار می روند. این مواد با تشکیل یک لایه محافظ ضد یخ، باعث بهبود سیالیت روغن در دماهای بسیار پایین هم می‌شوند.
پخش کننده‌ها
پخش کننده‌ها آنتی اکسیدان‌هایی هستند که برای جلوگیری از تشکیل و تجمع ناخالصی‌ها روی قطعات موتور به کار می‌روند.
مواد ضد سایش
این مواد هم برای کمک به روانکاری فوری هنگام روشن شدن موتور و به حداقل رساندن سایش قطعات موتور به کار می‌روند.
بهبود دهنده‌های شاخص ویسکوزیته
از این مواد برای افزایش عملکرد روغن در دماهای بسیار بالا استفاده می‌شود.
هنگامی که روغن موتور به داخل موتور پمپ می‌شود، قسمت‌های داخلی متحرک آن را روغن کاری می‌کند و یک لایه لغزنده نازک روی سطح باقی می‌گذارد. این روند با به حداقل رساندن تماس بین اجزای موتور، اصطکاک را کاهش می‌دهد. این امر باعث کاهش سایش موتور و قطعات می‌شود و عمر مفید آنها را افزایش می‌دهد. هر بار که موتور کار می‌کند، آلاینده‌هایی مثل ذرات فلزی، رسوبات دوده، اسید، گرد و غبار و خاک ایجاد می‌شود که می‌توانند به موتور آسیب برسانند و باعث خرابی آن شوند. روغن موتور آلاینده‌ها را در خود معلق می‌کند و اجازه نمی‌دهد که این آلاینده‌ها با اجزای موتور تماس برقرار کرده و به آن آسیب برسانند.
این خاصیت روغن موتور به دلیل وجود پخش‌کننده‌هایی است که در هنگام تولید روغن به آن اضافه می‌شود و به آن توانایی تعلیق اجباری و حفظ تمیزی داخلی موتور را می‌دهد. وقتی موتور اتومبیل کار می‌کند، گرما ایجاد می‌شود. یکی از وظایف روغن موتور این است که گرما را کاهش داده و دمای موتور ثابت نگه دارد. در واقع روغن موتور 40 درصد از فرآیند خنک سازی موتور را برعهده دارد.
پوشش روغن یک لایه روی اجزای موتور تشکیل می‌دهد و از خوردگی قطعات جلوگیری می‌کند. روغن موتور فضاهای میکروسکوپی بین پیستون و سیلندر را می‌بندد؛ همین موضوع باعث می‌شود روغن به بیرون نشت نکند و اختلالی در عملکرد موتور به وجود نیاید. فراموش نکنید که تعویض منظم روغن موتور برای سلامت موتور ضروری است.
اگر روغن به موقع عوض نشود، غلیظ و قیر مانند می‌شود. این ماده قیر مانند به لجن موتور معروف است و هنگام حرکت در اطراف موتور به قطعات می‌چسبد و توانایی روغن را برای روانکاری و تمیز کردن کاهش می‌دهد. این مسئله علاوه بر این که باعث مسدود شدن مسیرهای روغن می‌شود، مشکلات عمده‌ای برای انژکتورهای سوخت، پیستون‌ها و سوپاپ‌ها نیز ایجاد می‌کند.
روغن دنده
روغن‌های دنده عمدتاً در گیربکس‌های خودرو استفاده می‌شوند و در انواع گیربکس‌های دستی، اتوماتیک و... کاربرد دارند. این روغن از یک روغن پایه با ویسکوزیته بالا و افزودنی‌های انتخابی ساخته شده است و از اجزای مختلف دنده در برابر فشارهای مکانیکی بالا به خوبی محافظت می‌کند.
در سیستم دنده اتومبیل فلزها دائماً در حال تماس با یکدیگر هستند که این موضوع به مرور زمان باعث ایجاد گرما و فرسودگی قطعات خواهد شد. روغن دنده با کاهش اصطکاک و گرما به محافظت از این قطعات متحرک کمک می‌کند. تعویض دوره‌ای روغن دنده بسیار ضروری است و به افزایش عمر ماشین و جلوگیری از تعمیرات پرهزینه بعدی کمک می‌کند. روانکاری ناکافی باعث ایجاد خوردگی، خراشیدگی و سوراخ شدن اجزای مهم پیشرانه می‌شود. این خرابی‌ها می‌توانند عملکرد ماشین را به خطر بیاندازند و کارایی آن را کاهش دهند و در نهایت منجر به تعمیرات پرهزینه بشوند.
روغن دنده کاملاً با روغن موتور فرق می‌کند؛ زیرا برای استفاده در چرخدنده‌ها فرموله شده است. برای اینکه بفهمید از کدام روغن دنده استفاده کنید، لازم است که دفترچه راهنمای خودروی خود را مطالعه کنید. مشخصات سیستم دنده در انواع خودروها با هم فرق دارد و استفاده از یک روغن دنده نامناسب منجر به عملکرد ضعیف و آسیب به قطعات داخلی می‌شود؛ بنابراین بسیار مهم است که فقط از روغن دنده توصیه شده توسط سازنده خودرو استفاده شود.
اگر روغن دنده اتومبیل خود را طبق برنامه پیشنهادی سازنده تعویض نکنید، گیربکس خودرو و سایر سیستم‌های دنده در خطر آسیب شدید قرار خواهند گرفت. به طوری که پس از مدتی مجبور به تعویض قطعات و تعمیر گیربکس با هزینه‌های بسیار بالا خواهید شد.
روغن دنده نیز به مرور زمان خراب می‌شود؛ زیرا در گیربکس‌های دستی و سایر سیستم‌های دنده، قطعات فلزی زیادی یافت می‌شوند که دائم در تماس با یکدیگر قرار دارند. اصطکاک طبیعی این قطعات آنها را ساییده می‌کند و ذرات ریز فلزی را به درون روغن می‌ریزد. این ذرات به مرور در روغن جمع می‌شوند و در نهایت از کیفیت روانکاری آن می‌کاهند؛ بنابراین برای افزایش عمر گیربکس لازم است که روغن دنده در فواصل زمانی منظم تعویض شود. اما چه علائمی به شما می‌گویند که روغن دنده خودرویتان نیاز به تعویض دارد؟
برای فهمیدن این موضوع به کارایی گیربکس خودرو هنگام تعویض دنده توجه کنید. اگر گیربکس خودرو هنگام کار کردن با آن می‌لغزد یا صدای ناهنجاری از آن بلند می‌شود، احتمالا زمان آن رسیده است که روغن دنده خودرو را عوض کنید. نشتی روغن نیز نشان دهنده روغن آلوده است. البته در این موارد چراغ چک اتومبیل هم روشن می‌شود. روشن شدن چراغ چک همیشه نشانه این است که یکی از اجزای زیر کاپوت ایراد پیدا کرده است و برای بررسی دقیق‌تر حتما باید به تکنسین مجرب مراجعه کنید.
گریس بلبرینگ و چرخ شاسی
بلبرینگ‌های چرخ طراحی بسیار ظریفی دارند و طوری ساخته شده‌اند که اجزای آن حداقل اصطکاک را داشته باشند؛ با این حال استفاده از گریس بلبرینگ چرخ بسیار ضروری است. این ماده باعث روانکاری بهتر می‌شود و از خوردگی جلوگیری می‌کند. بدون گریس ممکن است یاتاقان‌های چرخ بلبرینگ و دیگر قطعات مرتبط با آن زنگ بزنند. این موضوع بر عملکرد بلبرینگ تأثیر می‌گذارد و کارآیی آن را کاهش می‌دهد.
گریس بلبرینگ ترکیبی از روغن‌های معدنی، روغن‌های مصنوعی، صابون و یک سری مواد افزودنی دیگر هستند. صابونی که در ترکیبات گریس به کار می‌رود غیر شوینده است و از اسیدهای چرب با خاصیت ضد خوردگی ساخته شده است. مواد افزودنی که در گریس به کار برده می‌شوند هم عبارتند از: مواد افزودنی ضد خوردگی، افزودنی های مقاوم در برابر آب و افزودنی‌های ضد سایش. گریس بلبرینگ انواع مختلفی دارد که برخی از رایج‌ترین آنها عبارتند از:
گریس چند منظوره عمومی
این نوع گریس با سولفات کلسیم ساخته می‌شود و می‌توان از آن در بلبرینگ چرخ ترمز و اجزای شاسی استفاده کرد. گریس چند منظوره عمومی در برابر آب مقاوم است؛ اما در دماهای بالا عملکرد خوبی ندارد؛ بنابراین هرگز نباید از آن در کارهایی که ایجاد گرمای زیاد می‌کنند استفاده کنید. مثل بلبرینگ‌های چرخ ترمز دیسکی.
گریس چند منظوره با دمای بالا
این گریس چند منظوره مبتنی بر سیلیکون است و برای دماهای بالا مورد استفاده قرار می‌گیرد. وجود سیلیکون کمک می‌کند تا گریس در دمای بالا پایدار بماند و از آن در برابر سایر عناصری که در بلبرینگ چرخ قرار دارند محافظت شود. از این نوع گریس در دماهای پایین هم استفاده می‌شود و نسبت به نمونه قبلی کاربرد بیشتری دارد.
جمع بندی
در این مطلب از اکسون در خصوص انواع روان کننده‌های خودرو و نقش آنها در بهبود عملکرد ماشین صحبت کردیم. به طور کلی از روان کننده خودرو برای اطمینان از حرکت نرم‌تر اجزای مختلف یک دستگاه استفاده می‌شود. روان کننده‌ها انواع مختلفی دارند و نوع روان کننده‌ای که استفاده می‌کنید توسط شرکت سازنده آن وسیله نقلیه یا آن روان کننده خاص تعیین می‌شود؛ بنابراین برای انتخاب روان کننده مناسب خودروی خود، بهتر است با شرکت تولیدکننده آن صحبت کنید.
