یکی از اجزای بسیار مهم و حیاتی در هر وسیله نقلیه، سیستم خنک‌کننده موتور است. این سیستم از افزایش بیش از حد دمای موتور جلوگیری کرده و شرایطی را فراهم می‌آورد تا موتور خودرو در دمای استاندارد و تعریف‌شده به فعالیت خود ادامه دهد. در این مطلب از اکسون پارت همراه ما باشید تا در خصوص نکات و اصول نگهداری از سیستم خنک‌کننده موتور و همچنین زمان تعمیر و تعویض این سیستم توضیحات کاملی ارائه دهیم.
سیستم خنک‌کننده موتور چگونه کار می‌کند؟
همان‌طور که می‌دانید، دما به دلیل احتراق‌های پی‌درپی در موتور احتراق داخلی اتومبیل، به سرعت در حال افزایش است. این افزایش دما باید تا جای معینی ادامه پیدا کند و سپس موتور در همین دما به عملکرد خود ادامه دهد. میزان افزایش دما با توجه به نوع آلیاژ به کار رفته در ساخت بلوک بالایی و پایینی پیشرانه و همچنین احتراق کامل سوخت اسپری‌شده تعیین و تعریف می‌شود.
وظیفه سیستم خنک‌کننده، نرمال نگه داشتن دمای کار موتور است تا موتور بهترین راندمان کاری خود را ارائه دهد. این سیستم جریان آب را با دمای کم به دور موتور به گردش در می‌آورد. به دلیل اختلاف دما میان آب و بدنه پیشرانه، انتقال حرارت رخ می‌دهد. بدین ترتیب، دمای موتور در محدوده مجاز باقی می‌ماند.
اگر دمای موتور از حد معینی پایین‌تر باشد، مصرف سوخت افزایش یافته، عملکرد موتور پایین می‌آید و اجزاء و قطعات موتور زودتر مستهلک می‌شوند. با گرم‌تر شدن پیشرانه، خاصیت روان‌کاری روغن بیشتر شده و احتراق‌ها بهتر صورت می‌گیرند. موتور هم روان‌تر کار می‌کند و بازده آن بالاتر می‌رود.
با این حال، دمای موتور نباید از حد معینی بالاتر رود. بالا رفتن دما به قطعات موتور آسیب می‌رساند و مشکلاتی برای واشر سرسیلندر، سوپاپ‌ها و دیگر اجزا به‌وجود می‌آورد. محدوده دمای مناسب برای شرایط کاری نرمال موتور، بین 85 تا 95 درجه سانتی‌گراد است که توسط سیستم خنک‌کننده موتور فراهم می‌شود.
بیشتر بخوانید: فهرست کامل قطعات خودرو
اجزای اصلی سیستم خنک‌کننده موتور خودرو
موتور فن: به حرکت درآوردن فن بر عهده موتور فن است.
فن خنک‌کننده: این قطعه وظیفه به جریان انداختن هوا و خنک‌سازی آب درون رادیاتور را بر عهده دارد.
رادیاتور: وظیفه رادیاتور، فراهم آوردن سطح تماس وسیع برای کاهش حرارت سیالی است که درون پوسته موتور می‌چرخد و از افزایش بیش از حد دمای موتور جلوگیری می‌کند. برای آشنایی با نشانه های خرابی ترموستات ماشین کلیک کنید.
پمپ آب: ایجاد فشار در سیستم و به گردش درآوردن آب
ترموستات: این قطعه دمای مایع خنک‌کننده را کنترل می‌کند و در صورت نیاز، اجازه عبور مایع به رادیاتور را می‌دهد.
لوله‌های آب و شلنگ‌ها: مسیری برای انتقال مایع‌خنک‌کننده بین اجزا و جذب گرمای ناشی از آن‌ها فراهم می‌آورد.
تعمیر و تعویض سیستم خنک‌کننده موتور
خرابی سیستم خنک‌کننده، باعث آسیب‌های جدی به موتور خودرو می‌شود. در صورتی که دمای موتور بیش از حد بالا رفت، موارد زیر را به ترتیب در سیستم خنک‌کننده خودرو چک کنید:
پایین بودن سطح مایع خنک‌کننده
مایع خنک‌کننده در مخزن مخصوصی در کنار رادیاتور قرار دارد. اگر درجه آب، افزایش دمای بیش از حد موتور را نشان داد، در اولین اقدام سطح مایع خنک‌کننده را چک کنید. این کار را هنگام سرد بودن موتور انجام دهید و از باز کردن درب رادیاتور هنگام روشن بودن خودرو خودداری نمایید. معمولا به دلیل سوراخ شدن رادیاتور، نشتی شلنگ‌ها و یا خرابی واترپمپ، مایع خنک‌کننده نشت پیدا می‌کند و سطح مایع داخل سیستم کم می‌شود. در این صورت ظرفیت خنک‌کاری سیستم پایین آمده و عملکرد درستی نخواهد داشت.
انسداد سوراخ‌های شبکه رادیاتور
تجمع رسوبات در قسمت خروجی رادیاتور خودرو، با اختلال در عملکرد سیستم خنک‌کننده و افزایش دمای آب همراه خواهد بود. در این شرایط، آب به راحتی در قسمت‌های مختلف رادیاتور گردش نمی‌کند و همه‌جای آن به یک اندازه گرم نمی‌شوند. برای رفع گرفتگی رادیاتور و رسوب‌زدایی آن، روش‌های مختلفی ارائه می‌شود که گاها برخی از آن‌ها نه تنها مفید نیست، بلکه خود به رادیاتور آسیب جدی وارد می‌کند.
خرابی فن‌ها
ممکن است فن رادیاتور به دلایلی مانند ساییدگی، قطعی سیم یا مشکل در سیم‌پیچ‌ها روشن نشود. دلایل دیگری مانند سوختن فیوزها، رله‌های معیوب و سیم‌کشی آسیب‌دیده نیز از علت‌های درست کار نکردن فن هستند که باید به طور کامل مورد بررسی قرار گیرد.
خرابی ترموستات
ترموستات در مسیر لوله بازگشت آب موتور به رادیاتور قرار دارد. به محض اینکه دمای آب به محدوده تعیین‌شده برای ترموستات رسید، دستور باز شدن مسیر حرکت آب به سمت رادیاتور صادر می‌شود. در صورت خرابی و کارکرد ضعیف این قطعه، مسیر آب بسته خواهد ماند و گردش آب و فرآیند خنک‌سازی انجام نمی‌شود.
معیوب بودن سنسور دمای آب
سنسور دمای آب که با عنوان فشنگی نیز شناخته می‌شود، دمای مایع خنک‌کننده موتور را به ECU گزارش می‌دهد. سپس Ecu زمان روشن و خاموش شدن فن یا دور تند و کند آن را تعیین می‌کند. اگر سنسور دمای آب خراب شود، ممکن است میزان درجه آب را بالاتر یا پایین‌تر از آنچه هست اعلام کند.
در این صورت موتور روشن نمی‌شود یا پس از استارت‌های متعدد می‌توان آن را روشن کرد. حتی پس از روشن شدن نیز، موتور قدرت کافی نخواهد داشت و دود سیاه و غلیظی از اگزوز خارج می‌شود. در این حالت مصرف سوخت هم افزایش پیدا می‌کند.
خرابی واترپمپ
وظیفه واترپمپ، برقراری مداوم جریان مایعاتی مانند آب، ضدیخ و ضدجوش میان رادیاتور و قسمت‌های گوناگون پیشرانه است. این جریان از یخ‌زدگی در روزهای سرد و افزایش دما در روزهای گرم جلوگیری می‌کند. بدین ترتیب موتور خودرو در دمای مناسبی قرار می‌گیرد.
اگر واترپمپ عملکرد ضعیفی داشته باشد یا به طور کامل خراب شود، دمای موتور افزایش پیدا می‌کند. معمولا نشانه‌هایی مانند نشتی مایع خنک‌کننده، داغ شدن بیش از حد موتور، عملکرد بد سیستم گردش آب، صدای ساییدگی ماشین، خروج بخار از موتو و ... به ما اطلاع می‌دهند که واترپمپ نیاز به تعمیر دارد.
وجود رسوب و سولفات در اتصالات بدنه
در قسمت‌های گوناگون بدنه خودروها، اتصالاتی به نام اتصال بدنه تعبیه شده است که به قطب منفی باتری خودرو متصل هستند. ایجاد رسوب و سولفات در این اتصالات، باعث تضعیف آن‌ها می‌شود. یکی از اثرات منفی اتصالات ضعیف، ایجاد خطا در دمای آب مایع خنک‌کننده یا اختلال در کار فن‌هاست.
سوختن واشر سرسیلندر
وقتی واشر سرسیلندر کارکرد اصلی خود یعنی آب‌بندی سطوح بین موتور و سیلندر را از دست بدهد، آب، روغن و گازهای احتراقی ماشین از محفظه‌های خود خارج می‌شوند که به پیامدهای مختلفی مانند کاهش قدرت موتور می‌انجامد.
در صورت مشاهده علائم خرابی واشر سرسیلندر مانند کاهش عملکرد موتور، افزایش دمای موتور، خروج دود سفید یا آبی از اگزوز، کاهش سطح آب خنک‌کننده، آلودگی شمع‌ها به روغن، حباب‌های هوا در مایع خنک‌کننده رادیاتور و ... هر چه سریع‌تر از یک تعمیرکار مجرب کمک بخواهید تا با تعمیر و تعویض این قطعه، مانع خرابی‌های بزرگ و هزینه‌بر پیشرانه شود.
بیشتر بخوانید: علائم سوختن واشر سرسیلندر ماشین
کلام پایانی
در این مطلب از اکسون پارت سعی کردیم راهنمای کاملی در خصوص تعمیر و تعویض سیستم خنک‌کننده موتور و اصول نگهداری از این سیستم ارائه دهیم. بررسی‌های دوره‌ای سیستم خنک‌کننده، به موتور خودرو کمک می‌کند تا عملکرد بهتری داشته باشد و از تعمیرات پرهزینه آن جلوگیری شود. سعی کنید هر سال با آزمایشات لازم روی سیستم خنک‌کننده مانند بازدید ظاهری از شلنگ‌ها و اتصالات، بررسی رادیاتور، آزمایش عملکرد ترموستات و واترپمپ، بررسی سالم بودن واشر سرسیلندر و نحوه کارکرد فن دور تند و کند، از صحت کارکرد این سیستم مطمئن شوید.
